Elk jaar is de Koepelkerk op zaterdagmiddag open tijdens Tsjerkepaad. Dit jaar kwam een bezoeker wat ongerust naar me toe en zei, dat er een foutje zat op de gedenksteen van de bouw van de kerk. Op de ene steen staat namelijk een jaartal 1773 en de andere 1778. En inderdaad staan op beide stenen verschillende jaartallen. Wat is hier aan de hand?

De gedenksteen om de hoek bij de deur heeft als tekst: ‘Den 10 Maij 1773 heeft Jonkheer Georg Wolfgang Carel Duco Baron Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg oud 7 Jaaren 3 maanden en 14 dagen, den eersten steen aan dit Gebouw gelegt’.

Wat meer naar rechts staat een gedenksteen in de muur een uitgebreide tekst over de bouw van de kerk in 1778.

Wat is nu de waarheid?

Deze vraag was bij de restauratie van de Koepelkerk in 1978 ook aan de orde. Alle gedenkstenen waren namelijk op de kop gevonden in het oude baarhok dat tegen de westkant van de kerk was gebouwd. Zeker was dat de kerk in 1778 gebouwd is maarvan de andere steen uit 1773 was wist men niet. Besloten is alle stenen te restaureren en in de binnenmuur te plaatsen.

Die vraag hield mij ook bezig en bij een onderzoek in de kerkrekening bleek, dat in 1774 de hardhouwer Dirk Embderveld een gedenksteen heeft geplaatst in het nieuwe schoolhuis. In 1773 heeft de kerk een nieuwe school met schoolhuis gebouwd en daar hoorde deze gedenksteen bij. De school stond op de plek waar nu het Centrum staat. Zo is het ‘foutje’ toch opgelost want het betrof twee verschillende gebouwen van de kerk. De school is gebouwd door een Harlinger metselaar.

Het verhaal houdt hiermee niet op.

In 1999 werd aan de kerk een zilveren troffel geschonken door de heer George Wolfgang Carel Duco Kan. De heer Kan bleek een rechtstreekse nazaat van de jonker Schwartzenberg te zijn, die de eerste steen aan het schoolgebouw had gelegd. Deze troffel was altijd van vader op zoon overgeërfd. De heer Kan had geen kinderen en kon deze troffel dus niet verder doorgeven. Om de troffel een vertrouwde plek te geven, schonk hij deze aan de kerk.

Het plaatsen van een eerste steen, het slaan van de eerste paal, pannenbier of een meiboom boven op het gebouw is nog steeds een bekend gebruik. Het leggen van de eerste steen met een dure zilveren troffel is te vergelijken met de geboortelepel van het gebouw en het leggen wordt meestal door kinderen gedaan.

In het Harlinger museum het Hannemahuis is een vergelijkbare troffel met een uitgebreide inscriptie  vanwege de bouw van de grote kerk in Harlingen in 1772 door de prins van Oranje Willem V. Het is waarschijnlijk dat de Harlinger metselaar de troffel heeft betaald; deze is door de Leeuwarder zilversmid Jan van Leek gemaakt.

De troffel uit Harlingen heeft het volgende opschrift:

Deze Truffel die door den Hoogwelgeb. Heer Jr: Hans Willem Baron van / Plettenberg bij het leggen van den eersten Steen der groote kerke te / Harlingen, door zijn Hoog welgeb: verricht in naam van Zijne Doorluchtigste Willem den Vijfden Prins van Orange en Nassau op den 25 van Bloeimaand 1772 / gebezigd werdt, is door de Ed: Achtbare Magistraat aan zijn Hoogwelgeb: ter / gedagtenisse dier plechtigheid geschonken

De troffel uit Berltsum heeft het volgende opschrift:

Den 10 Maij 1773 / Heeft Jonkheer / Georg Wolfgang Carel Dúco / Baron Thoe Swartzenberg / en Hohenlansberg / Oúd 7 Jaren / 3 Maanden en 14 Dagen, den eersten / Steen aan dit geboú gelegt~

Het is mooi hoe enkele kunstvoorwerpen een eigen verhaal vertellen over kerk en school en gebruiken in toenmalig Berlikum. Toen was de school voor alle Berlikumers, maar omdat staat en kerk destijds verbonden waren werden veel zaken uit de kerkekas betaald.

Durk Osinga