De redactie van Tsjerkelûden heeft mij gevraagd, in dit nummer wat meer te vertellen over het doophek en zijn functie. In mijn vorige bijdrage ben ik al uitvoerig ingegaan op de vuurpotten op het doophek, dus dat laat ik nu verder achterwege.
Wat is nu een doophek ? De ruimte rond de preekstoel (kansel) wordt in de oude Hervormde kerken steeds omgeven door een meestal fraai gesneden houten hek. Aan de binnenkant voor de preekstoel was plaats voor de voorlezer of voorzanger met een katheder (voorleesplankje). Aan weerszijden waren banken voor de kerkenraad. Vanouds zitten de ouderlingen aan de kant van de trap naar de preekstoel en de diakenen in de andere bank ertegenover. De kerkenraad zit dus echt ‘yn it hek’., en die uitdrukking wordt nog steeds gebruikt. Waarom is dat zo? Het doophek diende in de protestantse kerk om de preekstoel als het eerbiedwaardigste kerkmeubel van de toehoorders-ruimte te scheiden. Dat besluit is in 1579 genomen in de synode van Dordrecht .De doop en eventueel ook het avondmaal vinden plaats in het doophek om het gewijde karakter van deze plaats te versterken. Het doopbekken is meestal met een koperen beugel verbonden aan de trap naar de preekstoel. Het doel was om de verkondiging van het woord centraal te stellen. Als de avondmaalstafel niet binnen het doophek geplaatst kon worden, wordt het avondmaal gevierd aan losse tafels vóór het doophek dan wel met een rondgaand avondmaal. De situatie in de Koepelkerk komt goed overeen met de hiervoor beschreven situatie uit het standaardboek van de Protestantse kerkbouw van dr. M.D. Ozinga. De kerkvoogden hadden tot 1951 een eigen herenbank achter in de kerk (de westelijke bank) maar vanaf de nieuwe kerkorde van 1951 waren de kerkvoogden lid van de kerkenraad en zitten zij bij de diakenen in de bank. Ik
weet niet voor hoeveel personen de banken gebouwd waren maar volgens mij voor 2 of 3 personen aan weerszijden. Omdat de kerkenraad steeds groter werd, werd het krap in de bankjes en is, denk ik, een rooster opgesteld van de kerkenraadsleden, die dienst hebben. Een voltallige kerkenraad is alleen aanwezig bij een bijzondere gelegenheid en dan nemen de overige kerkenraadsleden plaats op de eerste rij stoelen. Al jaren vinden doopplechtigheden vóór het doophek plaats en niet meer binnen het hek, dit vanwege de betere zichtbaarheid. We vinden dit al heel gewoon. De opvattingen over het liturgisch centrum in de kerk zijn in de loop van de vorige eeuw veranderd. De avondmaalstafel kreeg een vaste plek terug in het liturgisch centrum samen met de preekstoel en doophek. In de loop der jaren is de kerk anders gaan kijken naar het gewijde karakter van de kerkenraad. De kerkenraad wordt steeds meer gezien als een deel van de gemeente met een bijzondere taak. Al sinds de reformatie in 1580 zijn de opvattingen over het kerk zijn gewijzigd en vonden soms kleine, soms grote wijzigingen plaats in de inrichting van het liturgisch centrum.
Durk Osinga
Bij de foto: De versieringen in het doophek bestaan uit geometrische figuren met een draperie (doek). De rechthoek is versierd met een bloemmotief. De Lodewijk XVI-stijl markeert de terugkeer tot de puurheid van de kunstvormen van de klassieke oudheid. Die klassieke oudheid vindt je op veel plaatsen terug in de kerk.
ramen in de oostelijke muur geplaatst. De stijl is typerend voor de jaren ’60 van de vorige eeuw. Wie de maker is van dit kunstwerk, is niet met zekerheid bekend. Ik heb al een hele zoektocht gehad: het archief van de kerk, het archief van de architect Steen (is vernietigd), via internet langs ander kerken gebouwd door Steen maar tot dusver heeft dit nog met zekerheid geleid tot de kunstenaar. Op de website van onze dorpshistoricus Watse Posthumus wordt het Jaarboekje 1985/1986 van de Gereformeerde Kerk Berlikum aangehaald. Daarin wordt vermeldt, dat de heer Wisse uit Vlissingen de kunstenaar is. Hij is een van de medewerkers van het architectenkantoor Steen & Tuinhof, dat gevestigd was in Leeuwarden en Vlissingen.
ast met de strakke opzet van de kerk, abstract en gebogen gehouden. Het middelste glas stelt voor de eerste mens Adam, waaruit Eva is voortgekomen. Deze groei wordt voorgesteld door een embryo (het lichaam in wording). Die groei van Gods Schepping komt tot uitdrukking in het rechter paneel (= linker paneel), de vorm van een ei, waarin eveneens een embryo. Het paneel geeft de afbeelding van een giraffe en een lama (dieren op aarde). Het linker (=rechter) paneel een vogel in de blauwe lucht en een vis in het water (dieren in de lucht en in de diepten der zee) Deze laatste figuren geven dus aan het ontstaan van het dierenrijk. De planten in de schepping worden in alle drie panelen aangegeven door bomen. De boom achter de persoon van Adam in het middelste paneel heeft de vorm van het kruis, hetgeen wijst naar Christus (de tweede Adam), die het leven voor de Christenen mogelijk gemaakt heeft. Direct na de schepping werd reeds de slang zichtbaar afgebeeld rechts van het middelste paneel (de duivel).
nd misschien denken, dat ik het had onthouden…). “Links zien we de dieren van het veld en de kruipende dieren. In het midden zien we de kroon van de schepping: de mens, de vrouw uit de rib van de man, de levenskiem. Rechts zien we de vogels en de vissen. Bijzonder: Links onder bij de kruipende dieren begint de slang. In dreigende kleuren, anders dan de andere kleuren. En die slang strekt zich uit naar het middelste raam, spert zijn bek open naar de mens. Maar dan kijken we naar de boom des levens, in de vorm van een kruis, die zich uitstrekt over alle drie de ramen. Het leven, dat God ons geeft en voor ons wil, zal het winnen van al wat het leven bedreigt. “Deze ramen blijven in de plannen voor het MFC zichtbaar en blijven zo tot inspiratie voor onze gemeenteleden en andere bezoekers van de zaal. Durk Osinga De foto’s zijn gemaakt door Uilke Strooisma.