Er was een tijd dat het protestantse en het katholieke geloof mijlenver van elkaar verwijderd waren. Eén Vader, totaal verschillende kinderen. In de tijd brokkelden onze zuilen af en sijpelden rituelen door de spleten om een nieuwe voedingsbodem te vinden in protestantse en seculiere bodem.
Ik denk aan Allerzielen en verdiep mij enigszins in deze van oudsher rooms-katholieke traditie. Ik kom uit bij Leo Fijen, Nederlands historicus en journalist. Hij presenteert onder andere het KRO programma Geloofsgesprek. elke zondag om 9.45 uur, voorafgaand aan een eucharistieviering. In een interview met hem lees ik zijn omschrijving van het katholieke geloof.
“Het gaat niet om jou, maar om de ander – dat is mijn geloofsopvoeding in een notendop.” Je doet het samen. Thuis spraken ze niet over het geloof, maar werd het voorgeleefd. Ze leefden in groot vertrouwen.
Aan het sterfbed van zijn moeder zag hij de wrok die ze altijd met zich mee droeg wegsmelten; waarom moest zij helpen op de boerderij en mochten haar broers studeren? Vrede brak door, waarna ze rustig stierf. Fijen besefte dat je vrede moet sluiten met je schaduwen. “Anders blijf je altijd in het verleden hangen en dat weerhoudt je om te genieten van het nu en God dichtbij te ervaren.“ En als God niet dichtbij voelt, moet je gewoon blijven bidden, is zijn overtuiging. Los van de paus, los van de heiligen, los van de versierselen, is dit toch ook balsem voor de christelijke, protestantse ziel?
In Allerzielen zie je de rooms-katholieke traditie terug. Elk jaar wordt het op 2 november gevierd. We gedenken onze dierbare overledenen, branden kaarsen en leggen bloemen op het graf. In alweer een interview met Leo Fijen lees ik hoe hij aankijkt tegen de verschuiving van rituelen. Rond cruciale momenten in het leven zijn we het vermogen kwijtgeraakt om te praten over onze diepste gevoelens, zegt hij. Aan de ene kant lopen de kerken leeg, aan de andere kant willen we collectief delen. The Passion is daarvan een voorbeeld. Fijen is er van overtuigd dat mensen diep vanbinnen ernaar verlangen om dingen met elkaar te delen en samen iets te beleven. Hij schetst onze tijd als een evenemententijd.
Allerzielen is zo’n evenement. Gelovig of niet, mensen vinden troost in rituelen, in het branden van een kaarsje. Het is al geen uitzondering meer dat begraafplaatsen en kerkhoven rond Allerzielen met fakkels en kaarsen worden verlicht en mensen welkom zijn een kaarsje voor hun geliefde te branden. Fijen verwacht dat de behoefte aan rituelen rondom Allerzielen alleen maar sterker worden en voortkomt uit het verlangen ergens bij te horen en om woorden te vinden waar geen woorden voor zijn, de dood. Onze wereld is zo maakbaar geworden dat we verleerd zijn te aanvaarden dat ons bestaan eindig is. Ons leven moet een succes zijn. Voor de dood is geen plaats. Als die toch komt, dan voelen mensen zich helemaal verloren. Het houvast van het geloof bereikt hen niet of niet meer.
Met kaarsjes op het kerkhof (ook in Berltsum op zaterdag 30 oktober), houden wij het bescheiden. In Mexico vieren ze de Día de los Muertos, de dag van de doden. Het is een traditie die zijn oorsprong kent in de pre-Spaanse beschaving. Toentertijd geloofde men dat de dood slechts het begin was van een heilige reis naar de onderwereld. De doden kregen attributen mee om die reis soepel te laten verlopen. Deze heidense rituelen vermengden zich met de katholieke overtuigingen die de Spanjaarden met zich meebrachten. Oude religies werden verwerkt in christelijke feesten en de Día de los Muertos werd voortaan gevierd op Allerheiligen, de dag voor Allerzielen. Families komen samen om hun dierbare overledenen te eren bij hun graf, uitbundig uitgedost, met bloemen, met kaarsen, met eten, met muziek. Men gelooft dat de zielen op 1 (de kinderen) en 2 november (de volwassenen) even terugkeren naar hun graf.
Eén Vader, totaal verschillende kinderen. Of toch niet? Het verhaal van Leo Fijen raakt mij. Dat het jullie ook moge bezielen.
RIA