We deugen
Ik ga slapen, ik ben moe,
sluit mijn beide oogjes toe.
Here, houd ook deze nacht
over mij getrouw de wacht.
Wie groeide niet op met deze veelzeggende eenvoud. Het zit erin gebakken. Eén keer klonk het heel bijzonder. Mijn moeder was pas gestorven en dominee Joop Visser bad dit gebed met ons. Lang zong ik het ook met onze (klein)kinderen en de rij voor wie we zongen werd steeds langer. Tot het moment waarop de oudste kleinzoon meldde: “Beppe, dut singe wij echt niet meer. Hier bin wij nou echt te groat foor.”
Met het tweede couplet, heb ik enige moeite. Helemaal als het om het kleine, onschuldige grut gaat. Ik kan daarin niets slechts ontdekken. Het zingen van ’t boze dat ik heb gedaan, zie het Here toch niet aan’ voelt aan als het indekken voor toekomstige problemen, net zoiets als het halen van een griepprik.
Maar toch, van nature hebben wij een slechte inborst. Dat is wat de vernistheorie zegt, ik citeer primatoloog Frans de Waal in Trouw van 7 september 2019: “Beschaving is een dun laagje dat bij het minste of geringste barst. Mensen zijn van nature egoïstisch, paniekerig en agressief.”
Het is ons ingeprent, mede door onze grote denkers, onder wie Luther, Calvijn en Freud. Met donderde stem is het eeuwen vanaf de kansel verkondigd. Het wil er bij mij niet in. Ik heb geen voorstelling bij een God die als een boeman met zijn scepter bedreigingen van dood en verderf over ons uitstrooit. Het is wat wij van Hem gemaakt hebben. Ja, er zijn genoeg door en door verrotte appels, maar geldt toch niet voor de meeste mensen? Ondanks alle ellende in deze wereld zie ik ook hele aardige mensen die zich met hart en ziel en liefde inzetten voor een ander.
Getriggerd las ik genoemd artikel in Trouw, naar aanleiding van het boek van Ritger Bregman, getiteld ‘De meeste mensen deugen’. Bregman schrijft dat wie gelooft in de goedheid van de mens niet naïef is, maar de wetenschap aan zijn zijde heeft.
Wat wij zelf verwachten te gaan doen bij een noodsituatie strookt niet met de werkelijkheid. We denken van planeet B (ieder voor zich) te komen, de wetenschap echter leert dat we van planeet A (behulpzaam) komen. Tal van voorbeelden, onderzocht door het Disaster Research Center (DRC) bevestigen dit.
Ter illustratie. De orkaan Katrina raaste over New Orleans, dijken breken door, 80% van de huizen stond onder water, ten minste 1.836 mensen kwamen om. De kranten stonden vol met berichten over verkrachtingen, schietpartijen, plundering, een scherpschutter die een reddingshelikopter onder vuur nam et cetera. Maanden later ontdekten wetenschappers dat het geluid van de scherpschutter de klep van een gastank bleek te zijn. En de plunderingen werden gedaan door groepen, om te overleven, soms zelfs in samenwerking met de politie. Waar de kranten suggereerden dat de stad was overspoeld door egoïsme en anarchie, werd deze juist overladen met moed en naastenliefde.
Het is hoe we met de dingen omgaan. Ze kunnen waar worden als we erin geloven. Voorspel je dat een bank zal omvallen en neem je genoeg mensen mee in dat geloof, dan halen ze net zolang geld van hun rekening totdat de bank daadwerkelijk omvalt. Denk ook maar aan het placebo-effect. De neppil die werkt en dat ook echt doet. Wonderbaarlijk.
Het omgekeerde van het placebo- is het nocebo-effect. Slik een pil waarvan je denkt dat je er ziek van wordt. De kans is groot dat je dat ook wordt. Er zit ons veel tussen de oren. Wat we geloven is wat we worden; wat we zoeken is wat we vinden; wat we voorspellen is wat gebeurt.
De schrijver noemt ons negatieve mensbeeld ook een nocebo. Als we ervan uitgaan dat de meeste mensen niet deugen, gaan we elkaar zo behandelen. We halen het slechtste in elkaar naar boven. Maar ga eens van het goede uit. Dat is toch hartstikke saai, te alledaags? Even los van de correcte, informatieve journalistiek, de op sensatie beluste media gaan likkebaardend over straat om maar zoveel mogelijk ellende over ons uit te storten. We smullen ervan en voeden er ons negatieve mensbeeld mee.
Maar getuige de in dit opzicht (nog prille) wetenschap, is er hoop. Misschien dat het ooit nog wat wordt met de vrede op aarde. Ik wens jullie een saaie, alledaagse, maar bovenal vredige Kerst.
RIA