Latijn en scholen
In het vorige artikel over ons kerkelijk erfgoed traden we de wereld binnen van het Latijn. Latijn was vroeger wel meer gebruikelijk maar het geeft toch wel hoofdbrekens bleek wel. Om in onze omgeving het Latijn te leren moest je vroeger naar de Latijnse school in Leeuwarden of naar de Universiteit in Franeker, opgericht in 1584. In Berltsum was dan wel geen Latijnse school maar wel heel lang een gewone school. Ik denk niet dat de kinderen daar veel Latijns leerden maar in de oude kerk werd in de middeleeuwen voor de Reformatie in 1580 wel Latijns gesproken. Het Latijn was daarom niet vreemd.
Aan de westkant van het Centrum is een oude memoriesteen ingemetseld met een Latijnse tekst. Hieruit blijkt, dat er al in de middeleeuwen op deze plek een school stond.
De vertaling van de Latijnse tekst is namelijk als volgt:
In het jaar 1617 wordt deze school, die door ouderdom is ingestort, herbouwd uit het fonds van de Berlikumer Patroon, als Tading van Adelen administrateur (van genoemd fonds) is.
De school was dus in 1617 ingestort en werd toen herbouwd. Wanneer de ingestorte school gebouwd is weten we niet maar dat zal rond 1500 geweest zijn zo niet ouder. In een eerdere aflevering heb ik al de gedenksteen in de kerk naast de ingang genoemd. Deze is bij de restauratie van de Koepelkerk in 1980 gevonden en gerestaureerd. Deze steen vermeldt dat in 1773 een nieuwe school gebouwd is en wel zeker op de plek waar nu het Centrum is. De nieuwe school heeft hier dus 156 jaar gestaan. De schoolgebouwen werden gewoon uit de kerkenkas betaald.
Om de tijdlijn maar even door te trekken: die school werd in 1908 vervangen door een nieuw gebouw aan de Hôfsleane.
We gaan nog even terug naar de oude Latijnse tekst. De school is dus gebouwd na de Reformatie in 1580 waarbij de roomse gebruiken werden afgeschaft. Maar kennelijk bleven de fondsen nog gewoon bestaan. De pastoor in Berltsum werd tot de Reformatie uit het fonds van de Berltsumer patroon betaald en 36 jaar na de Reformatie bestond dat fonds nog gewoon. Het werd beheerd door Tading van Adelen die op Hemmema state woonde.
De memoriesteen herinnert ons eraan, dat er al ruim 500 jaar een school in Berltsum staat. Een kleine schilderbeurt van de steen is dus wel op zijn plaats.
Durk Osinga
