Kindersterfte door pokkenepidemie

Geplaatst op december 20, 2019

Home Kerkelijk erfgoed Kindersterfte door pokkenepidemie

Exemple

Kindersterfte door pokkenepidemie

In de Koepelkerk liggen twee grafsteentjes van kinderen van dominee Petrus Nota, die predikant was in Berltsum van 1775 tot 1808. De tekst op de stenen is in het Latijn en deze tekst is kort geleden vertaald door Jacob van Sluis. En daaruit blijkt, dat de beide kinderen in 1775 aan de zeer besmettelijke ziekte de pokken zijn overleden.

De vertalingen zijn als volgt.

In het jaar 1775 op de dag 27 oktober is na een korte ziekte van pokken aan de uiterst bedroefde ouders ontrukt de allerliefste dochter Elisabeth Nota, op 12-jarige leeftijd, en ze ligt hier begraven.

In het jaar 1775 op de dag 23 december is tot grote smart van zijn ouders aan de pokken gestorven de beste jongeling Dominicus [Douwe] Nota, student in de letteren, in de leeftijd van 21 jaar, en hij rust onder deze steen.

Dit was wel een zeer bedroefde start van ds. Nota in Berltsum. Pokken is een ziekte die geregeld voorkwam in heel Nederland, zowel in de steden als op het platteland. De dichtheid van de bevolking en de nabijheid van stedelijk gebied was van grote invloed op het vóórkomen van pokken. Uit onderzoek blijkt, dat op het platteland 5-6 % van de bevolking stierf aan de pokken. Pokken wordt algemeen als een kinderziekte gezien. Bekend is dat in 1775 een pokkenepidemie heerste in Drenthe. Of deze zich uitgebreid heeft naar Friesland, heb ik tot dusver niet kunnen vinden. Maar de beide grafschriften tonen duidelijk aan, dat de ziekte zich ook in Berltsum voordeed.

De archieven uit de periode rond 1775 zijn beperkt maar geven toch wel een aanwijzing over de kindersterfte. De geboorte en doop van kinderen zijn bekend vanaf 1772. Ik heb onderzocht, dat in de periode 1772-1775 in Berltsum 53 kinderen geboren zijn en van die kinderen stierven er 19 op heel jonge leeftijd ofwel 36%.  Na de pokkenepidemie zijn in de drie jaren daarna eveneens 53 kinderen geboren waarvan 9 jong zijn overleden ofwel 17%. Hieruit blijkt wel, dat de pokkenziekte veel jonge slachtoffers veroorzaakt heeft. De kindersterfte was vroeger veel hoger dan tegenwoordig maar het veel hogere sterftecijfer van de heel jonge kinderen toont duidelijk de pokken als oorzaak aan. En dan is nog niet eens de sterfte onder de oudere kinderen, waaronder die van ds. Nota, en de volwassenen meegerekend.

Dominee Petrus Nota had zeven kinderen en in 1781 waren er nog twee kinderen in leven. Dit schrijft hij zelf in het boek dat in 1781 ter gelegenheid van de bouw van de Koepelkerk is uitgegeven. Twee kinderen zijn dus aan de pokken overleden en de andere drie kinderen zijn kennelijk ook jong overleden. Dominee Petrus Nota is in 1808 op 79-jarige leeftijd overleden te Berltsum en had vier kleinkinderen. Hij is ondanks het zware verlies van zijn kinderen doorgegaan met het brengen van het Evangelie. Zijn persoonlijk ervaren blijkt duidelijk uit de ongebruikelijke, emotionele Latijnse teksten. We mogen aannemen dat hij kracht heeft ontvangen van God om zijn werk voort te zetten. En deze kracht geeft God nog steeds aan de mensen. Dat blijkt ieder jaar weer met de viering van de geboorte van Jezus Christus.

Durk Osinga

 

Gerelateerd

Kanselbijbel in de Kruiskerk

Op de meeste preekstoelen van de Protestantse kerken in Nederland ligt een opengeslagen kanselbijbel. Een mooi symbool waaruit bli...

Lees meer →

Latijn en scholen

Latijn en scholen In het vorige artikel over ons kerkelijk erfgoed traden we de wereld binnen van het Latijn. Latijn was vroeger w...

Lees meer →

Oude grafsteen geeft zijn geheimen prijs

In de Koepelkerk ligt naast het doophek een oude grafsteen van de moeder van Peter Stuyfsant, de oud-gouverneur van Nieuw Amsterda...

Lees meer →