In 1999 ontving de Hervormde Gemeente van de heer George Wolfgang Carel Duco Kan een zilveren troffel. Daarop bleek dezelfde tekst gegraveerd te staan als op een in de kerk herplaatste gedenksteen van een eerste steenlegging uit 1773.
Die gedenksteen was tijdens de restauratie aan het kerkgebouw in 1970-1980 aan het licht gekomen. Samen met nog twee gedenkstenen uit 1779 was de steen in het baarhuis -op de kop- als vloerverharding neergelegd. Na archiefonderzoek bleek, dat de steen uit 1773 geen betrekking heeft op de kerk (gebouwd 1777-1779), maar op de bouw van het nieuwe schoolgebouw bij de kerk ter vervanging van een schoolgebouw uit 1617.
“Als eene herinnering der volbrachte handeling …”
Het plaatsen van de ‘eerste steen’ is één van de vele tradities waarmee het oprichten van bouwwerken was en is omgeven. Andere gebruiken zijn bijvoorbeeld het plaatsen van een ‘bouwoffer’, het slaan van de eerste of de laatste paal, het halen en plaatsen van de meiboom, pannenbier, onthulling van een gedenkteken of de opening van het gebouw.
Het gebruik van een zilveren troffel is daarbij functioneel, symbolisch én kostbaar tegelijk. Een zilveren troffel is als het ware de geboortelepel van het bouwwerk. Uit Friesland zijn 13 zilveren troffels bekend.
Uit de beurs van de kerk
Het bouwen van de nieuwe school in Berltsum met inpandige woning van de onderwijzer werd betaald door de kerkvoogdij. In het rekeningenboek staan de uitgaven met betrekking tot de bouw van de school nauwgezet verantwoord. Aan Hendrik Ewerts Huiving zijn drie Carolusguldens , twee stuivers en acht penningen betaald ‘ bij het brengen der Meijboom op het Nieuwe Schoole huis verteerd’. In 1774 zijn de kosten betaald voor een gedenksteen: ‘Den 12 Maart 1774 Betaald aan Dirk Embderveld Mr.Hardhouwer te Leeuwarden voor een Gedenksteen in de Geevel van de Nieuwe Schole huisinge geplaatst, met het houwen van het wapen en Inscriptie sampt het Loofwerk in ’t geheel 37 Carolusguldens en 8 stuivers’.
De metselaar van de eerste steen aan de nieuwe school in Berltsum was de zevenjarige zoon van de grietman van Menaldumadeel Georg Frederik baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg en Sophie Elisabeth gravin d’Aumale. Zij was eigenaresse van Hemmema state en de naam d’Aumale poarte herinnert nog aan haar naam. De zilveren troffel is vier generaties in de familie doorgegeven alvorens het werd aangeboden aan de kerk. De schenker George Wolfgang Carel Duco Kan (1915-2005), emeritus predikant in Eefde, bleek een rechtstreekse nazaat en naamgenoot te zijn van jonkheer Georg thoe Schwartzenberg en Hohenlandsberg (1766-1808), die blijkens het opschrift op de troffel de eerste steen aan het schoolgebouw had gelegd.
De punttroffel is gemaakt in 1772 door Jan Hermanus van Leek uit Leeuwarden. Aan de onderzijde van het blad is de inscriptie aangebracht: Den 10 Maij 1773 / Heeft Jonkheer / Georg Wolfgang Carel Dúco / Baron Thoe Swartzenberg / en Hohenlansberg / Oúd 7 Jaren / 3 Maanden en 14 Dagen, den eersten / Steen aan dit geboú gelegt~ //. Deze tekst staat ook op de gedenksteen in de kerk.
Deze zilveren troffel is een zeldzaam stuk gereedschap ter herinnering aan een eenmalig gebruik én een bijzondere aanvulling op het oeuvre van de zilversmid Jan van Leek. Met de schenking van de troffel aan de kerk werden de gedenktekens van de bouw bij elkaar gebracht.
Durk Osinga